Roving Mars

tr
00:00:25 Uzayın keşfi
00:00:28 insanların binlerce yıl boyunca
00:00:32 "Bu nasıl başladı?"
00:00:35 "Orada başka ne var?"
00:00:37 En eski yanıtlar
00:00:41 Şimdilerdeyse uzay çağı
00:00:45 ve her görev bilgimizi artırırken,
00:00:49 bir yandan da
00:00:53 Yaşam nasıl başladı?
00:00:55 Evrende birden çok defa
00:00:59 Yanıt Mars'ta yatıyor olabilir.
00:01:04 Çeviri: concon8000
00:01:31 Günümüzde Mars ıssız,
00:01:35 ve ilk bakışta bizim gezegenimizle
00:01:39 yine de yörüngeden bakınca derin vadilerde
00:01:45 3-4 milyar yıl önce
00:01:49 daha dünyavari olduğuna dair ipuçları.
00:01:53 Yaşam burada, dünyada
00:01:57 şu soru akla geliyor;
00:02:12 Bu soruyu yanıtlamak için
00:02:16 bilim insanları ve mühendislerden
00:02:19 Bunların amaçları Mars'ın yaşamı destekleyecek
00:02:26 Cornell Üniversitesinde yer ve
00:02:29 Steves Squyres bilim takımını
00:02:33 Baş araştırmacı olarak takımın
00:02:37 araştırmasını o yönetecekti;
00:02:42 "Mars'ta su var mı?" sorusu üzerinde
00:02:45 Öğrenmeniz gereken şeyleri teleskoptan
00:02:50 Yer bilimci
00:02:54 Uzun zaman önce burada
00:02:57 Ilık mıydı? Islak mıydı?
00:03:02 Anahtarlar ipuçlarında
00:03:05 Yeryüzünde bir yer bilimci
00:03:08 kayayı çekiçle kırıp açabilir ve
00:03:11 Ancak daha Mars'a yer bilimci
00:03:21 Bu yüzden robot bir
00:03:24 Bunun yapılabileceği tek yer de, ülkedeki
00:03:28 NASA'nın Jet İtici Laboratuvarı'ydı.
00:03:31 Mars'a gidip Mars yüzeyine iniş yapabilecek,
00:03:34 bağlantıyı kesip gidebilecek bir robottan,
00:03:40 Bu kaşif ihtiyacı olan her şeyi
00:03:43 Kameraları, aletleri,
00:03:50 Kayaların içine bakıp bize o kayaların
00:04:01 UZAY YÜKÜ MONTAJ VE SERVİS TESİSİ
00:04:03 Burası benim için
00:04:05 Kaşiflerimizin bu gezegeni terk etmeden
00:04:10 Bu odada yaptığımız her şey
00:04:19 Bu görevde
00:04:23 Bu uzay aracının,
00:04:27 bir yerlerde
00:04:30 onu kavramdan gerçeğe
00:04:37 Bu kaşifleri tasarlayıp,
00:04:40 bu takımın 3 yılını aldı
00:04:47 Yalnızca iki gezegen düzgün bir biçimde
00:04:50 ki buna yalnızca bir ay var
00:04:54 Vardiyalar halinde,
00:04:57 ve yetiştirebilecek miyiz bilmiyoruz.
00:05:07 Bütün bu şeyi tamamen kucaklayıp;
00:05:10 diyebilecek bir kişi bile yoktur.
00:05:16 Şu an beynimizin sınırlarından
00:05:21 Bu kaşif sadece bir yer bilimci
00:05:24 Bu kaşif aynı zamanda
00:05:29 Kendini Dünya'dan
00:05:32 Buna ek olarak
00:05:36 gerçekleşen şeylerin hızlı ve incelikli
00:05:42 Tüm bu zeka ve kabiliyetleri
00:05:45 küçük araca doldurmak zorundaydık,
00:05:48 böylece oraya kendi başına
00:05:53 Ben uzay aracımıza,
00:05:57 "origami uzay aracı" diyorum.
00:06:00 İniş pedallarına tekerlekler girsin diye
00:06:04 her şeyi bu karmaşık
00:06:07 sistem, bu dört yüzlü
00:06:15 Güzel ama bir bedeli var.
00:06:24 Altmışlardan beri Mars'a onlarca...
00:06:26 yolculuk yapıldı.
00:06:31 Mars uzay aracı mezarlığı gibidir.
00:06:37 Bir uzay aracı Mars'a varabilmek için
00:06:41 Saatte 96,500 km hızla
00:06:44 oraya varması yedi ay sürer.
00:06:47 Bu mesafeden
00:06:50 bir basketbol topunu
00:06:53 çembere değirmeden,
00:07:03 Yapacağımız en küçük hata
00:07:07 Mars'a yapılan son üç yolculuktan
00:07:11 Uzay araçlarının biri Mars atmosferinde yandı
00:07:17 Bu defa NASA
00:07:20 birbirine eş iki uzay aracı
00:07:25 İki kaşif "Spirit" ve "Opportunity"
00:07:31 Kaşiflerin kişilikleri çok farklı.
00:07:33 Bu daha onlar bebekken, onları ilk
00:07:37 "Spirit" bizim sorunlu
00:07:40 Görünen o ki, yaptığımız her testi
00:07:42 ve bir şeyi ilk defa denediğinizde
00:07:45 Testleri "Spirit" üzerinde yapıyorduk
00:07:47 sonra sorunları çözmeye çalışıp bir başka
00:07:51 "Opportunity"e gelene kadar
00:07:54 ve işler çok daha sorunsuz gidiyordu.
00:08:13 En büyük sorun, kaşiflerin
00:08:18 Gerçekte ne kadar büyük olmaları
00:08:21 kullanmayı planladığımız iniş sisteminin
00:08:24 indiremeyeceğini de fark ettik.
00:08:29 Kaşif ağırlaştıkça, iniş aracı da ağırlaştı.
00:08:32 iniş destek yükü ağırlaştı. Bütün şey
00:08:35 Bu görevin ta en başından beri
00:08:40 Hava yastıkları arabanızdaki hava yastıklarına
00:08:44 Aracın etrafında patlayarak şişer
00:08:51 Onları ilk test ettiğimizde
00:08:58 Aksilikler olacağını biliyorduk.
00:09:01 İnsanlara hep söylerim.
00:09:03 keşifleri sırasında
00:09:06 ve Kaptan Cook'a
00:09:09 Kesin olan şey
00:09:12 3, 2, 1...
00:09:16 Kaşifler süpersonik paraşütle
00:09:22 İşe yarayacağını düşündüğümüz
00:09:26 İniş aracı o kadar ağırlaşmıştı ki
00:09:30 Hiç zamanımız kalmamıştı ve
00:09:33 uzay aracını yok edecek
00:09:36 Yepyeni bir tasarım serisi
00:09:40 Takip eden üç ay içerisinde...
00:09:42 kalkışa yetiştirebilmek için
00:09:44 en az üç ya da dört tasarımı
00:09:49 Paramız tükeniyordu,
00:09:54 Yani düşüş başarılıydı. Paraşütün
00:10:01 -Eh yani şeyde olmasına yeğlerim....
00:10:05 Doğru. Ne yazık ki
00:10:07 şu az önce patlayan paraşüt,
00:10:49 Mars, uzay aracı
00:10:52 Ortalama sıcaklık
00:10:55 Gece sıfırın altında
00:10:58 Bir kerede aylarca gökyüzünü
00:11:02 Ancak eğer kaşifler başarabilirse,
00:11:05 deneyimini yaşatacaklar.
00:11:08 Uzağa bir yere bakıp
00:11:11 ve sonra gerçekten gidip
00:11:24 Kaşifin kolu, insan koluyla
00:11:27 omzu, dirseği ve bileğiyle.
00:11:30 Etrafta gezerken kol aracın
00:11:33 Ancak incelemek istediğimiz
00:11:36 kol tüm eklemlerini kullanarak...
00:11:39 açılıyor ve uzanıyor ki,
00:11:41 araçlarını taşın üstüne yerleştirip
00:11:48 Elin dört parmağı var.
00:11:52 ikisi bize kayaların neyden yapıldığını
00:11:56 Dördüncüsü ise KAA,
00:12:07 Kayaları incelemek için onlara ulaşmak
00:12:11 Engebelerle baş edebilmek için,
00:12:13 mühendislerimiz adına "kaya-teker"
00:12:17 Her altı tekerin birbirinden bağımsız biçimde
00:12:20 kayaların üzerine çıkıp
00:12:23 çok zeki bir tasarım.
00:12:30 Tamam. Gelin millet.
00:12:34 Açılın, çünkü şimdi hareket edecek.
00:12:38 Bu, bir tek bu görevin ötesinde bir şey.
00:12:40 Nihai amaç Mars'a insan göndermek,
00:12:43 ancak Mars'ta yürüyecek ilk insan
00:12:47 Lisede veya ilkokulda olan birisi.
00:12:50 Çevresinde dönüyor,
00:12:53 geri geri süreceğiz.
00:13:02 Bu kaşiflere yıllar,
00:13:05 umut ve hayallerimizin
00:13:09 Sonra nereye gittiklerini,
00:13:12 o rokette geçirecekleri uçuşu,
00:13:16 o paraşütün Mars atmosferine girerken
00:13:20 düşündüğünüzde...
00:13:29 Yani bu küçük robotun
00:13:31 ve fark ediyorsunuz ki bu robot sonsuza dek
00:13:37 Gerçekten de başka bir
00:13:44 Bir kere gittiler mi, tamam.
00:13:46 Kaşifler bir kere fırlatıldılar mı, bir daha
00:13:50 Onları karşılaşacakları tehlikelere hazırlamak için
00:13:55 yine de vedalaşmak çok zor olacak.
00:15:18 Önce "Spirit" fırlatılacak
00:15:23 Mars ve Dünya
00:15:25 bu yüzden her zaman
00:15:29 Her 26 ayda bir
00:15:31 kısa bir zaman aralığı vardır.
00:15:34 O zamanda ve yalnızca o zamanda,
00:15:39 Yani bu, tek şansımız.
00:15:55 5, 4, 3, 2, 1...
00:17:40 Roket motorunu ta Mars'a kadar
00:17:46 Sadece uzay aracını
00:17:49 ve Mars'a varana dek
00:17:53 süzülmeye bırakıyoruz.
00:17:56 Bir kere fırlatma aracı tarafından
00:18:00 güneşe doğru
00:18:03 ve yön ve konumlanmasını
00:18:07 Mars'a varabilsin ve Mars'ta hedeflediğimiz
00:18:14 Yani tüm bunlar 7 aylık seyahat
00:18:23 JET İTİCİ LABORATUVARI
00:18:30 FIRLATMADAN 7 AY SONRA
00:18:47 Çözülmesi gereken
00:18:50 Mars o kadar uzak ki
00:18:52 Mars'tan dünyaya gelmesi
00:18:56 ancak Mars atmosferinin
00:19:00 yüzeyde zıplamaya başlamamız
00:19:03 Yani iş inmeye gelince yardım etmek için
00:19:06 Kaşifler kendi başlarınalar ve bizler sadece
00:19:10 radyo sinyalini bekleyen
00:19:19 Sorun olmayacak.
00:19:22 sıfır derece civarında.
00:19:27 emniyetli uçuş sınırına yakın.
00:19:29 Bir uzay aracını
00:19:31 Yanlış gidebilecek
00:19:33 Uçuş bilgisayarı paraşütü açmak için
00:19:37 Çok yukarıdayken açarsa,
00:19:40 rüzgar güçlerince
00:19:42 Eğer paraşütü
00:19:45 zamanında tam olarak açılmaz
00:19:50 İşin sırrı şu,
00:19:54 paraşüt açıldığında,
00:19:56 radyo sinyalinin
00:19:59 İşte Polly kontrol panelinin
00:20:01 ve bu değişen frekansları arıyor.
00:20:04 Numara değiştiğinde,
00:20:08 bilmiş oluyor.
00:20:13 Uçuş yöneticisi Jason Willis
00:20:16 tüm sistemlerin
00:20:18 Mars'ın güney yarımküresindeki
00:20:21 yaklaşık olarak
00:20:32 Atmosfer girişi 3,2,1.
00:20:45 Şimdi atmosfer girişini
00:20:48 Şu anki irtifa: 195 km.
00:20:53 Şu anki irtifamız 117 km,
00:20:56 19.621 km hızla hareket ediyoruz.
00:21:00 Beklenilen paraşüt
00:21:03 4, 3, 2, 1, şimdi.
00:21:11 Paraşütün açıldığına dair
00:21:17 Paraşüt saptandı.
00:21:24 "Isı kalkanı açıldı" olayı.
00:21:25 Uzay aracı ısı kalkanının
00:21:28 -İniş aracı ayrılma olayı saptandı.
00:21:31 saatte 278 km hızla gidiyor.
00:21:38 Beklenilen tersine roket
00:21:48 Şu anda
00:21:56 Şu andan itibaren alacağımız herhangi bir sinyal
00:22:00 olduğuna işaret edecek.
00:22:08 İnişin başarılı olması için uzay aracının
00:22:20 Şu an sinyal yok.
00:22:23 Beklemede kalın.
00:22:26 Sinyal gücü şu an kesintili.
00:22:31 -Şu anda sinyal görmüyoruz.
00:22:34 Zıpladığımıza işaret eden
00:22:37 ancak...ancak şu anda
00:22:42 Lütfen beklemede kalın.
00:22:49 Şimdi, inişten yaklaşık
00:22:51 Aracın şimdiye kadar yuvarlanmasının
00:22:54 Goldstone ve Canberra'daki Deep Space
00:23:07 Görüyorlar!
00:23:08 -Nerede görüyoruz?
00:24:22 İndikten sonra yapmamız gereken ilk şey
00:24:25 böylece biraz güç elde edeceğiz.
00:24:32 Ondan sonra kaşifin görebilmesi için
00:24:37 bizle konuşabilmesi için de
00:25:00 Mars'tan ilk fotoğraflarımız!
00:25:21 -Şu nedir?
00:25:45 Bu kadar erken,
00:25:52 bu kadar başarılı
00:25:56 hayal bile edemezdik.
00:26:00 Hanımlar beyler, Mars.
00:26:22 "Spirit"i Gusev Krateri'ne yolladık,
00:26:25 Mars'ın güney tepelerindeki bir kratere.
00:26:27 Çapı 161 km.
00:26:29 Onu özel yapan içine taşınan,
00:26:34 Yani Gusev içinden kuru bir nehrin aktığı
00:26:37 Bir zamanlar bu kraterin içinde
00:26:41 "Spirit"i oraya çökeltileri arasın diye gönderdik.
00:26:46 çökelti kayalarını
00:26:49 Bence indikten sonra
00:26:53 kaşifin ilk açılışıydı.
00:27:01 Bir sürü dişlinin, yayın, motorun,
00:27:05 düzgün çalışması gerekir
00:27:18 Her şey açıldıktan sonra
00:27:22 Kameralarımız ve kızılötesi izgeölçerimizle
00:27:26 45 metreden, 90 metreden kayaların
00:27:30 üzerine birçok şey öğrenebiliriz.
00:27:33 Sonra, dokusu veya yapısı
00:27:36 görürsek, kayanın yanına gidebilir
00:27:49 Sürüş için, kaşifin önündeki arazinin
00:27:52 faltaşı gibi açık gözlere benzeyen
00:27:55 Kameraların geniş açılı objektifleri var
00:28:00 "Spirit" bu resimleri, nasıl süreceği üzerine
00:28:06 İleriye doğru gidip
00:28:08 "Bu çok büyük bunun çevresinden
00:28:10 Ya da önünün açık olduğunu görüp
00:28:14 Aslında arazinin ne kadar
00:28:17 kaşifleri farklı cesaret veya korkaklık
00:28:20 onlara ne kadar gözü pek
00:28:24 Bu kaşifler o kadar karmaşıktır ki
00:28:28 saatler alır.
00:28:30 Bu yüzden normalde onları işletirken
00:28:35 İlk baktığımız kaya buydu.
00:28:37 Adını "Adirondack" koyduk.
00:28:40 Bir kaya
00:28:42 "hava etkisi"
00:28:45 Güneş ışığı, nem veya rüzgara
00:28:47 kayanın yüzeyi değişebilir,
00:28:49 ve nasıl oluştuğuna dair ipuçları
00:28:52 Yani ihtiyacınız olan ipuçlarına
00:28:54 kayanın içine,
00:28:59 "Adirondack"i anlamanın anahtarı
00:29:03 KAA bize
00:29:06 içerideki değişmemiş kanıtı
00:29:21 "Adirondack"e bir KAA deliği açtık
00:29:25 Kameralarımızla baktık, izgeölçerlerimizle baktık,
00:29:30 "Adirondack" bir lav kayası
00:29:34 Etraftaki diğer tüm kayalar da
00:29:37 Bu büyük bir hayal kırıklığıydı.
00:29:40 Gusev Krateri'ne
00:29:42 birikmiş çökeltileri
00:29:45 ama bulduğumuz şey
00:29:48 Çökelti kaya orada olmalıydı
00:29:52 ve ona ulaşamıyorduk.
00:29:55 Aradığımız şeyin üstüne
00:29:59 başka bir yere
00:30:01 2,5 km ileride,
00:30:04 tepe sırası var.
00:30:07 "Spirit"in tüm yaşam süresi boyunca sadece
00:30:12 o yüzden varıp varmayacağımızı bilmeden
00:30:18 Bu sırada Mars'ın öteki tarafında,
00:30:48 "Opportunity" Eagle Krateri'ne inince bu,
00:30:51 483 milyon km'lik gezegenler arası bir vuruşla
00:30:57 Yuvarlanıp katmanlı ana kayanın
00:31:00 Ana kaya
00:31:03 "Opportunity"
00:31:13 İniş aracından çıkıp
00:31:16 toprağın küçük, yuvarlak boncuk gibi şeylerle
00:31:20 Sayısız küçük,
00:31:24 Mikroskopumuzu çıkarttık, uzandık
00:31:29 gelen resim
00:31:31 Bunlar mükemmel kürelerdi.
00:31:34 O resmi ilk gördüğümde
00:31:37 bütün yaşamım boyunca
00:31:47 Ana kayanın dışarıda kalan kısmına varıp
00:31:50 kürelerin küçük bir kekteki
00:31:53 kayaya gömülü olduklarını
00:31:56 Kaya aşınıp gidiyor ve yaban mersinleri
00:32:03 Yaban mersinlerinin hematitten,
00:32:05 dünyada genelde suda oluşan bir mineralden
00:32:10 Sonra jarosit bulduk.
00:32:13 bu mineral meydana gelemezdi.
00:32:19 En sıradışı keşfimiz...
00:32:21 kayalarda dalgalı izler
00:32:23 Mars'ta milyarlarca yıl önce
00:32:26 meydana gelen
00:32:29 Yani burada
00:32:31 yer yüzünde de su vardı.
00:32:38 "Opportunity" burada
00:32:42 büyük olasılıkla yaşanılabilir bir dünya
00:32:45 Burası herhangi bir zaman aralığında,
00:32:50 Bu buluş,
00:32:55 Milyarlarca yıl önce sığ,
00:32:59 Okyanus gibi değil,
00:33:02 Su da güzel bir mavi
00:33:05 Aslında kayalardan demiri çözündürüp,
00:33:08 şarap kırmızısı göller
00:33:28 "Opportunity"nin suyla ilgili
00:33:31 görevin ilk altı haftasında oldu.
00:33:34 O kaşif için
00:33:37 Ben "Opportunity"ye
00:33:39 "Opportunity" tam da
00:33:42 Onu sürmek çocuk oyuncağıydı.
00:33:49 "Spirit", bizim çalışkan,
00:33:53 en yakındaki ilginç kayadan
00:33:56 bu berbat, kayalı,
00:33:59 "Spirit"in sadece görevine başlayabilmek için
00:34:06 "Spirit" her şey için
00:34:08 Mars'ta, kelimenin tam anlamıyla,
00:34:13 Güneşten gelen gücü
00:34:15 aküleri şarj etmek için kullanıyoruz.
00:34:18 Yani güneş panelleri vazgeçilmez.
00:34:21 Columbia Tepeleri'ne giderken
00:34:25 "Spirit"in ölüp gideceği
00:34:29 Sonra muhteşem bir günde,
00:34:34 ve orada güneş panellerini temizleyen,
00:34:37 darbeleri aldık.
00:34:39 Yepyeni bir kaşifimiz
00:34:43 "Spirit" Columbia Tepeleri'nin
00:34:45 ve şimdiye dek gördüklerimizden
00:34:49 Tepelerde tuz birikintileri vardı,
00:34:51 ve su tarafından
00:34:54 Ayların emek ve uğraşını aldı ama
00:34:58 gezegenin her iki tarafında da
00:35:00 Bize tam da
00:35:07 Bu kaşifler sadece 90 Mars günü
00:35:10 ve şimdiden bunun
00:35:12 Kişilik geliştirdiler,
00:35:15 "Bizi zorlayın. Bizden daha fazlasını yapmamızı isteyin.
00:35:19 Bu yüzden tasarlandıklarından
00:35:22 ve hayret verici biçimde
00:35:28 Bu kaşifleri neyin öldüreceğini bilmiyoruz.
00:35:32 motorlardaki yağlanma bitip
00:35:35 Ne olacağı hakkında
00:35:42 Ancak sonsuza kadar yaşamayacaklar.
00:35:46 güneş panelleri
00:35:48 Zamanla, gün gelip aküleri
00:35:52 şarj edemeyebiliriz.
00:35:54 Bu olursa
00:35:57 ve bir sabah
00:36:07 "Spirit" ve "Opportunity"
00:36:11 Mars'ın yaşamın temel bileşimlerine
00:36:16 Bir sonraki adım da,
00:36:19 Şu anda
00:36:23 Tek varolan biz olabiliriz.
00:36:27 Ancak yaşamın
00:36:30 iki defa
00:36:32 oradaki güneş sistemlerinin
00:36:35 yaşamın evrenin her tarafında
00:36:39 inanmak için büyük bir imgeleme
00:36:49 Kaşiflerimiz onların yaratıcısı olan bizlerin,
00:36:53 daha güçlü biçimde,
00:36:56 Destansı işler yaptılar.
00:37:00 Ancak bir gün
00:37:03 Bir gün
00:37:06 ve tekerlek izlerimizin üzerinde de
00:37:17 Bu görev
00:37:20 daha çok şey öğrenmemiz için
00:37:24 Ancak şu anda "Spirit" ve "Opportunity"
00:37:30 En çılgın hayallerimizin
00:37:32 birçok açıdan,